Hatha-Yoga - wat is dat eigenlijk?

Is Hatha-Yoga gewoon een bepaalde stijl van asana-praktijk, of schuilt er meer achter deze term? Hier ontdek je wat "Hatha-Yoga" betekent.

Hatha-Yoga als onderdeel van de oude traditie van Yoga

"Hoewel er vandaag de dag een verscheidenheid aan verschillende yogastijlen is - waaronder Iyengar Yoga, Ashtanga Yoga, Jivamukti Yoga, Power Yoga, Bikram Yoga, Forrest Yoga, Hormonyoga en vele anderen - gaat de benaming 'Hatha-Yoga' terug naar veel vroegere tijden dan de moderne stijlen." 

Yoga heeft een zeer lange traditie en is oorspronkelijk een oefen- en verlichtingsweg, die nauw verbonden is met bepaalde filosofische opvattingen van het oude India. De geschiedenis van yoga gaat terug tot de vedische en zelfs pre-vedische tijden. In de loop der tijd zijn er verschillende stromingen van yoga ontstaan, waardoor er een verscheidenheid aan verschillende yogastijlen is gedifferentieerd - al lang vóór de vandaag de dag vooral in het Westen populaire breedte aan yogastijlen, die voornamelijk verschillende vormen van asana-praktijk omvatten. 

Onder andere speelden tantrische invloeden een rol bij de ontwikkeling van de diverse stromingen, maar ook belangrijke overleveringen zoals Patanjali's Yogasutra waren bepalend. Naast de diverse yogatradities, die zijn opgericht en doorgegeven door Swami's en Gurus en bijvoorbeeld specifieke meditatietechnieken en andere praktijken omvatten, zijn er enkele overkoepelende basis yogapaden, zoals de Yoga van Kennis (Jana-Yoga) of de Yoga van Toewijding (Bhakti-Yoga). 

Hatha-Yoga richt zich, in tegenstelling tot deze twee wegen, op een fysieke basis, maar heeft daarnaast ook een directe en bewuste invloed op het energetische niveau en zou via innerlijke reiniging en de in gang gezette subtiele, fijnstoffelijke processen uiteindelijk de spirituele doelen van yoga dienen. Tegelijkertijd waren er ook stromingen waarin met Hatha-Yoga-praktijken de onsterfelijkheid van het lichaam werd nagestreefd. De werkelijke onsterfelijkheid echter - zo is het in belangrijke bronteksten overgeleverd - lag ook voor de Hatha-Yogis in de realisatie van het hoogste zijn of de aloorzakelijke eenheid.

Elementen van Hatha-Yoga: Pranayama, Asana-praktijk en reinigingspraktijken

De tegenwoordig waarschijnlijk bekendste groep oefeningen uit het Hatha-Yoga zijn de Asanas, oftewel de houdingen die een centraal element van de fysieke yogabeoefening vormen. Vondsten uit de opgravingen op het gebied van het oude Mohenjo-Daro en het oude Harappa tonen aan dat er al in de oude Industalkultuur, d.w.z. in de Bronstijd, praktijken waren die gelijkwaardig zijn aan de veel later tekstueel genoemde Asanas.

In het oorspronkelijke Hatha-Yoga lag er echter blijkbaar een veel grotere nadruk op Pranayama, oftewel: op de yogische ademtechnieken. Misschien nog directer dan de asanas werkt Pranayama op verschillende niveaus – zowel op het fysieke als op het energetische en geestelijke niveau. Zo kregen de adempraktijken een hoge betekenis. 

Daarnaast werd het als belangrijk beschouwd om het lichaam niet alleen van buiten, maar ook van binnen te reinigen. Hiervoor waren er heel specifieke praktijken die bekend staan als Shat-Karma ("zes handelingen"). Daaronder valt bijvoorbeeld het sterke zijwaarts bewegen van de buikspieren, wat met enige oefening te leren is en de buikorganen zou moeten stimuleren, of het staren in de vlam van een kaars, wat de zelfreiniging van de ogen zou bevorderen - er zijn echter ook wennen vereisende technieken zoals het reinigen van de maag en slokdarm met behulp van een stofstrip die men hiervoor inslikt.

Bovendien behoren zogenaamde zegels, de Mudras, en "sluitingen", de Bandhas, tot de technieken van Hatha-Yoga. 

Naast deze fysieke praktijken kan men ook meditatie - in het bijzonder in de zin van Dhyana als visualisatie - als onderdeel van Hatha-Yoga beschouwen. Als bron hiervoor kan bijvoorbeeld de Gheranda-Samhita worden aangehaald, waar we later nog op terugkomen.

Energetische aspecten van Hatha yoga

Naast de reiniging, versterking en soepelheid van het lichaam is de vermeerdering en sturing van energie binnen het fijnstoffelijke systeem van de mens altijd een kernelement van Hatha-Yoga geweest. Dit wordt onder andere duidelijk aan het al eerder genoemde centrale belang van Pranayama op dit pad van Yoga. De ademtechnieken zijn een gerichte arbeid met Prana (deze term verwijst zowel naar de adem als naar de levenskracht of vitale energie). Ook de reeds genoemde Mudra's en Bandha's hebben invloed op het energetische niveau. Hatha-Yoga vertoont bovendien een overlap met Kundalini-Yoga (in de oorspronkelijke zin; hier wordt niet de later door Yogi Bhajan opgerichte yogastroming bedoeld), aangezien ook in het hogere Hatha-Yoga de Kundalini-kracht gedeeltelijk sterk centraal staat.

De term hatha betekent in het Sanskriet letterlijk ongeveer "onvermijdelijke kracht" of ook "volharding". Vaak wordt de lettergrepen ha-tha echter de betekenis "zon-maan" toegeschreven, wat op zijn beurt wordt geïnterpreteerd in de zin van een symboliek van levenskracht en bewustzijn.

Belangrijke geschriften van Hatha yoga

Onder de oude teksten waarin de Hatha-Yoga met zijn praktijken is overgeleverd, zijn vooral de Hatha-Yoga-Pradipika en de Gheranda-Samhita van belang. De HYP dateert uit de 14e eeuw en is geschreven door Svatmarama. Deze klassieke yogatekst behandelt Pranayama uitgebreider dan de andere elementen van Hatha-Yoga - zo is er aan de Asanas een relatief klein deel van het werk gewijd. Ze worden echter al in het eerste hoofdstuk behandeld, samen met de categorieën Yama en Niyama, dus ethische principes en andere levensregels. 

Bijzonder gedetailleerd wordt de Hatha-Yoga uiteengezet in de Gheranda-Samhita. Deze tekst wordt gedateerd op de 17e eeuw. Volgens de auteur Gheranda zijn er een enorme hoeveelheid van 8.400.000 asana's, waarvan 84 belangrijk en 32 bijzonder belangrijk zijn. Laatstgenoemden worden in de tekst nauwkeurig beschreven.

Moderne ontwikkelingen van Hatha-Yoga

In de jaren 1920 richtte de Indiër Krishnamacharya in Mysore een Hatha-yogaschool op, die grote bekendheid verwierf. Hij onderwees T.K.V. Desikachar evenals B.K.S. Iyengar en K. Patthabi Jois, die uit het geleerde op hun beurt elk hun eigen stijlen van beoefening ontwikkelden en daarmee ook wereldwijd bekend werden. De meeste van de in de huidige veelzijdige yogascène vertegenwoordigde stijlen zijn gebaseerd op de zo ontstane vormen van asana-praktijk - soms direct, soms indirect.

Een interessant actueel onderzoeksproject over Hatha-Yoga

Wie geïnteresseerd is in de geschiedenis van Hatha-Yoga, vindt in de publicaties van het onderzoeksproject The Hatha Yoga Project onderbouwde informatie. Het project werd van 2015 tot 2020 uitgevoerd aan de SOAS University of London in samenwerking met onderzoekers van de École française d'Extrême-Orient in Pondicherry en werd gefinancierd door de Europese Onderzoeksraad. Onder anderen was James Mallison betrokken, die samen met Mark Singleton het boek Roots of Yoga heeft geschreven, dat waardevolle inzichten biedt in oude bronteksten.

Voor de Hatha-yogi's van vandaag: Accessoires voor de asana-praktijk en voor meditatie

Vandaag heeft het zich bewezen om asana's op antislip yogamatten te beoefenen. Veel van de gangbare yogastijlen maken ook gebruik van props of yoga-accessoires. Ook voor meditatie zijn er accessoires, in het bijzonder meditatiekussens, die een comfortabele rechte zithouding ondersteunen. Juist hier ligt onze expertise als fabrikant. Kijk dus gerust rond in ons uitgebreide en kwalitatief hoogwaardige assortiment!